วันที่เอกสารถูกสร้าง: 
18/03/2009
ที่มา: 
มูลนิธิข้าวไทย ในพระบรมราชูปถัมภ์ http://www.thairice.org

ข้าวในคติชนของคนไทย-ไท

ข้าวในเพลงพื้นบ้าน
เพลงพื้นบ้าน เป็นเพลงที่ชาวบ้านร้องเล่นเพื่อถ่ายทอดอารมณ์ ความรู้สึก เพลงกล่อมเด็ก เป็นเพลงที่ผู้ใหญ่ซึ่งส่วนใหญ่เป็น-แม่ร้องกล่อมลูกให้นอนหลับ เพลงเด็กร้องเล่นเป็นเพลงที่เด็กเล็ก ๆ ร้องเล่นกันเพื่อความสนุกสนาน เน้นจังหวะมากกว่าเนื้อหา-ของเพลง เพลงของหนุ่มสาวเป็นเพลงร้องโต้ตอบเกี้ยวพาราสีระหว่างชายและหญิง ในภาคกลางมีนามาก การเกี่ยวข้าว-มักจะต้องลงแขกช่วยกันทำงานจึงมีเพลงร้องในช่วงเก็บเกี่ยวผลผลิตอยู่หลายเพลง เช่น เพลงเต้นกำ เพลงเกี่ยวข้าว เพลงสงฟาง พานฟาง เพลงชักกระดาน ยามที่ฝนแล้ง ชาวบ้านมีวิธีหาทางออกโดยการจัดพิธีขอฝน ส่วนใหญ่ใช้การแห่นางแมวขอฝน คนไทย-ในภาคอีสานและไทลาวมีการแห่บั้งไฟขอฝน มีเพลงร้องประกอบพิธีซึ่งส่วนใหญ่คล้ายคลึงกัน

ไทยภาคกลาง

นกกระจาบหัวเหลืองเอย                       คาบข้าวนาเมืองมาสองรวง
คาบมาว่าจะทำนาหลวง                                แก้มพวงเจ้าคนเดียวเอย
( เพลงกล่อมเด็ก )

ควายเปลี่ยวเอย                                     ไอ้ควายเปลี่ยวเอย
ออกลูกกลางนา                                             มีลูกตาข้างเดียว
( เพลงร้องเล่น )

ปิดตาไม่มิด                                          สารพิศม์เข้าตา
พ่อแม่ทำนา                                                 ได้ข้าวมาเม็ดเดียว
( บทปลอบเด็ก )

รีรีข้าวสาร                                           สองทะนานข้าวเปลือง
เลือกทองใบลาน                                           เก็บเบี้ยใต้ถุนร้าน
พานเอาคนข้างหลังไว้
( เพลงประกอบการเล่น )

ไม้หนึ่งไนอง                                        ข้าวพองข้าวเจ้า
หัวนกหัวเท่า                                               ข้าวหลามตัดเน้อ
( เพลงประกอบการเล่น )

ฝนฟ้าไม่ตก อกลูกจะคราก                    ผลกรรมลำบาก ลูกนี้ก็ไม่ว่า
ขอข้าวในนา ขอปลาในน้ำ                            ข้าวโพดข้าวฟ่าง
ผลไม้ผลมา                                              ขอเชิญแมวมาว่าจะให้ขอฝน
จะขอน้ำมนต์รดหัวแมวบ้าง                           ขอเบี้ยค่าจ้างหามนางแนวมา
ให้ถูกทั้งข้าวกล้าอย่าให้ตายฝอย                   ข้าวเกวียนละสองร้อยอ้อยลำละยี่สิบ
ไปซื้อหมากดิบถึงเมืองไชโย                         ลูกสาวโตมาเร่งให้มีลูก
ทั้งข้าวก็ให้ถูก ลูกไม้อย่าให้แพง                    ทำตาแดง ร้องรับร้องแร่
ฝนก็เทลงมา ฝนก็เทลงมา
( เพลงประกอบพิธีแห่นางแมวขอฝน )

นางแมวเอย                                         มาร้องแป๊วแป๊วที่ฟากข้างโน้น
ขอฟ้าขอฝนรดก้นแมวมั่ง                                  เรียกค่าจ้างขอนางแมวมา
อย่าให้กล้าตายฝอย อย่าให้กลอยตายนึ่ง                ผัวตีผึ้งผึ้งต่อยตา
แม่ม่ายเอย                                                 อย่าเพิ่งขายลูก อย่าเพิ่งขายหลาน
ขอข้าวสารมาแลกกัญชา                                  กัญชาสองมัดได้อัฐสองไพ
มีกล้วยหอมกล้วยไขกี่ใบละเฟื้อง                         ข้าวเหนียวหน้าเหลืองเลี้ยงผู้เลี้ยงคน
ฟ้าแลบชั้นบน                                              ฝนก็เทลงมา ฝนก็เทลงมา
ท่วมไร่ท่วมนา ท่วมหนองสองตอน                       มีละครสองวัน
หัวล้านชนกัน                                              ฝนก็เทลงมา ฝนก็เทลงมา
( เพลงประกอบพิธีแห่นางแมวขอฝน )

ไทยภาคใต้

ฮาเอ้อ แค้นใจเหอ                   แค้นใจไถนาดินแห้ง
ยิ่งไถไปยิ่งแล้ง                            แตกแห้งเหมือนรอยตีนนก
ก้มแลหัวหมูก็ขัดใจ                        ก้มแลคันไถก็ขัดอก
แตกแห้งเหมือนรอยตีนนก              ขัดอกน้องทุกเอ้อเหอสิ่ง
ฮาเอ้อ นกเขาเหอ                         เกาะราวไม้หว้า
คนทำนาล่า                                    พลอยฟ้าพลอยฝน
โกรธนักหมันไม่ได้                         เดือนอ้ายแค่แล้วพ่อหน้ามน
โทษฟ้าโทษฝน                              โกรธคนทำนา เอ้อเหอล่า
ฮาเอ้อ เดือนสามเหอ                       ไปรับนางงามมาเก็บข้าว
เก็บเถิดนะพ่อเจ้า                             เก็บข้าวในนา
แนะทางให้เจ้าไป                            อ้ายนู้ต้นไทรอยู่ในป่า
เก็บข้าวในนา                                  อ้ายโน้นต้นหว้าหัวนาน้องเอยเดิน
เดือนหกเหอ                            คางคกไถนา
นางเขียดถอนกล้า                           นางแม่ชูนาหมันช้างดำ
หอยข้าวหอยโข่ง                            โก้งโค้งจวกมายังค่ำ
แมงดาตาตำ                                   โอยเรินช่างเลี้ยงน้อง
ควายยาวเหอ                            ควายชาวตะเภา
หวิดเชือกขึ้นเขา                              กินน้ำสามหนอง
กินหญ้าเจ็ดทั่ง                                นอนร่มชายคลอง
กินน้ำสามหนอง                              นอนริมชายคลองเห้อเอย
( เพลงกล่อมเด็ก )
ไทยอีสาน

อีเกิ้งเดือนดาว                           ผู้สาวตำข้าว
ผู้เฒ่าเป่าแคน                                   ตั๊กแตนเป่าปี่
แมงกุดจี่ไถนา                                   นกกระทาตุ้มป๋อม ๆ
( เพลงกล่อมเด็ก )
ในครัวมีปั้นข้าวจี่                       สงสารแมงวันแมงหวี่
ตอมปั้นข้าวจี่                                    เด็กน้อยนอนเว็น
( เพลงกล่อมเด็ก )


    ไทยล้านนา

หมากหางกิด ไต่คันนาด้อมด้อม  หมาหางก้อม ไต่คันนากิดกิด
( เพลงร้องเล่นของเด็ก )


    ไทยดำ ( เวียดนาม )

ฟ้าแดงแล้งข้าว                                  ไฮ่ตายฝอย หอยอยู่นาตายแล้ง
แป้งอยู่สาฮมควัน                                       มันอยู่ในขุมตายอ้ำ ข้อยจึงมาสอ ( ขอ ) ฝน
สอยน้ำฝนให้ก้า ( กล้า )                              สอน้ำฝนให้นา
ให้นาเต่งตาก้า                                          ให้ก้าแต่งลี ( สาลี ) หลอ
จั่งเป้นข้าวพวงหนา                                     จั่งเป้นปา ( ปลา ) ตัวเหยอ ( ใหญ่ )
สอมิด ( เม็ดฝน ) ท่หน่วยหมากหว้า ( กำปั้น )  ห่าฝนท่สาหมากม่วย
ชู ( ทุก ) ห้วยนำชูหนอง                              ชูตางหนองตางนาชูหยั้ง ( เพิ้ม )
( เพลงประกอบพิธีขอฝน )

เดือนเจียงท้าวกำถี่                        เดือนยี่ท้าวกำแซง
เดือนสามข้าวนาเฟืองเป็นปี่                    เดือนสี่ข้าวหลิงมาถุน
เดือนห้าท่านฟันจก ( จอบ )                   เดือนหกท่านเก๋ยน้องเมือผัว
เดือนเจ็ดเป็ดน้อยนั่งหิงใส                      เดือนแปดฟ้าแดดแล้งลมหลวง
เดือนเก้าฟ้าก่ำเส้าหม่นมัว                      เดือนสิบกิบกล้าตกนา
เดือนสิบเอ็ดน้ำนอง                              เดือนสิบสองน้ำมา
( เพลงร้องเล่น )

    ไทลาวหลวงพระบาง

อีกพกเอยอีโพน ขอน้ำฝนเซ่อ ( ใส่ ) กล้ากูเดขอน้ำฟ้าเซ่อไฮ่เซ่อนากูเด ข้าวอยู่ไฮ่ตายแล้งมาแล้ว    ข้าวอยู่นาตายแล้งมาแล้ว
( เพลงประกอบพิธีขอฝน )

อ่านเรื่อง "ข้าวในคติชนของคนไทย-ไท" ทั้งหมดในหน้ารวม link