จากฝ้ายกลายเป็นเส้น -การเปียฝ้ายหรือการเปฝ้าย

การเปียฝ้ายหรือการเปฝ้าย

การเปียฝ้าย  เป็นขั้นตอนที่ทำเพื่อพันพักด้ายที่ปั่นเส้นใยฝ้ายแล้ว  เพื่อทำเป็นปอยหรือไจฝ้าย  โดยใช้อุปกรณ์ที่เรียกว่า   ไม้เปีย  ไม้เปี๋ย หรือ  ไม้เป ซึ่งทำจากไม้เนื้อแข็ง  ลักษณะรูปทรงไม้เปียในประเทศไทยมี  2  แบบด้วยกัน  ได้แก่

       1. ไม้เปียแบบไขว้  เป็นแบบที่พบว่าใช้กันมากในหลายกลุ่มวัฒนธรรมของประเทศไทยเช่น ไทยวน  ไทยลื้อ ไทพวน  และภูไท หรือ ผู้ไทยเป็นต้น โครงสร้างไม้เปียแบบนี้ ส่วนไม้ที่เข้าเดือยปิดหัวท้ายหรือส่วนบนส่วนล่างจะไขว้สลับทิศกัน และนิยมแกะสลักเป็นหยักเหลื่ยมหรือลวดลายสวยงาม

2. ไม้เปียแบบขนาน เป็นแบบที่พบในกลุ่มวัฒนธรรมไทครั่ง  โครงสร้างส่วนไม้ที่เข้าเดีอยปิดหัวปิดท้ายหรือส่วนบนส่วนล่างจะเป็นแนวขนานกัน  มักนิยมทำแบบเรียบๆบางชิ้นทำจากไม้ไผ่ก็มี

วิธีการเปียฝ้าย  คือ  นำใยฝ้ายที่ม้วนไว้กับเหล็กไนมาคลายออกแล้วค่อย ๆ พันกับไม้เปียโดยใช้มือข้างหนึ่งกำไม้เปียตรงกลางแกน แล้วใช้มืออีกข้างหนึ่งจับเส้นใยฝ้ายพันกับไม้เปีย  ให้หนาพอประมาณโดยรักษาน้ำหนักมือให้พอดี  เพื่อไม่ให้เส้นใยฝ้ายตึงเกินไปหรือหย่อนเกินไป  เมื่อได้เส้นใยฝ้ายในปริมาณที่ต้องการ  ก็จะคลายออกมาพันเป็นปอย   หรือไจด้าย  เพื่อเก็บเส้นใยฝ้ายไม่ให้พันกันยุ่ง  และเป็นระเบียบพร้อมที่จะนำไปทอผ้า

เส้นใยฝ้ายที่สำเร็จเป็นปอยหรือไจฝ้ายนี้หากนำไปทอโดยไม่ย้อมควรชุบน้ำข้าวเพื่อให้เส้นใยฝ้ายแข็งแรงและไม่เป็นขน   ส่วยเส้นใยฝ้ายที่จะนำไปย้อมสีต้องนำไปต้มฟอก เพื่อล้างไขมันออกเสียก่อนจีงจะย้อมสีต่อไป

ไม้เปียแบบขนาน

 
ไม้เปียแบบไขว้

การกวักฝ้าย

การกวักฝ้าย

หลังจากย้อมสีเส้นใยฝ้าย   หรือนำไปชุบน้ำข้าวและตากให้แห้ง  ส่วนเส้นใยฝ้ายที่จะใช้เป็น เส้นด้ายยืน จะต้องนำมาพักด้ายโดยใช้อุปกรณ์  3  อย่างคือ  
1. มะกวักหรือบ่าก๊วก ทำจากไม้ไผ่สานคล้ายชะลอมทรงสูงขนาดเล็ก  ส่วนขอบปากจะสานให้บานออกเล็กน้อย
2. หางเห็น  ทำจากไม้เนื้อแข็ง  รูปทรงคล้ายเก้าอี้เตี้ยสามขา  มีท่อนไม้เล็กกลมยาวยื่นออกไปคล้ายหาง สำหรับไว้เสียบมะกวัก
3. ระวิงหรือโก๋งกว้าง ส่วนเสาหลักทำจากไม้เนื้อแข็ง มีไม้ไผ่เป็นคาน  เสียบไม้ไผ่ที่ไขว้กันเป็น  6  แฉก ฟากละอันโยงต่อกันด้วยเส้นเชือก

วิธีการกวักฝ้าย คือใส่ปอยหรือไจฝ้ายในระวิงหรือโก๋งกว้าง  แล้วดึงมาพันใส่มะกวักหรือบ่าก๊วกที่เสียบอยู่กับหางเห็น  จนได้เส้นฝ้ายตามปริมาณที่ต้องการ  ก็จะเปลึยนมะกวัก
อันไหม่ไปเรื่อยๆ

ต้นฉบับ : http://www.thaitextilemuseum.com/Thai/A_2/B_7/COTTON/COTTON_2/cotton_2.html