ค้นหา
เมนู
- หน้าหลัก
- หมวดหมู่
- ภัยพิบัติ (65)
- ธรรมชาติ (286)
- วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (172)
- สังคม (2814)
- วัฒนธรรม (3270)
- ความรู้พื้นฐานทางวัฒนธรรม (19)
- ชาติพันธุ์ (531)
- ประเพณี (780)
- ภูมิปัญญาไทย (1652)
- การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ (11)
- การแต่งกาย (25)
- การรักษาโรค (67)
- การละเล่นพื้นบ้านและนาฏศิลป์ (381)
- การศึกษา (2)
- งานช่างฝีมือพื้นบ้าน (385)
- ผ้าทอ (300)
- งานหล่อ (0)
- งานแกะสลัก (11)
- งานปั้น เครื่องปั้นดินเผา และเซรามิก (12)
- ภาพเขียน (1)
- เครื่องถม (0)
- เครื่องจักรสาน (36)
- เครื่องทอง (1)
- เครื่องเงิน (2)
- เครื่องกระดาษ (2)
- เครื่องเขิน (2)
- เครื่องไม้ (7)
- เครื่องรัก (0)
- เครื่องโลหะ (6)
- เครื่องหนัง (0)
- อัญมณีและเครื่องประดับ (0)
- งานช่างฝีมืออื่นๆ (4)
- ที่อยู่อาศัย (99)
- ภาษาและวรรณกรรม (290)
- ศิลปะการป้องกันตัว (8)
- อาชีพและวิธีการหากิน (27)
- อุปกรณ์หากินและของใช้ (154)
- อาหาร (203)
- เครือข่ายทางวัฒนธรรม (204)
- วัฒนธรรมหลวง (17)
- เนื้อหาวัฒนธรรมรอจัดหมวด (0)
- ศิลปะและการบันเทิง (699)
- ศาสนาและจิตวิญญาณ (7090)
- เนื้อหารอจัดหมวด (26)
- ค้นหาชั้นสูง
- บริจาคเนื้อหา
- เกี่ยวกับโครงการ
ล็อกอิน
นานาสาระผ้าจกไท-ยวน (3) ผ้าจกไท-ยวน เมืองแพร่
ผ้าจกไท-ยวน เมืองแพร่
ลวดลายผ้าจกไท-ยวน เมืองแพร่ บางลายมีลักษณะและชื่อเรียกเหมือนหรือคล้ายคลึงกับลวดลายผ้าจกของไท-ยวน ราชบุรีบางลายก็มีลักษณะแตกต่างกันออกไป ชื่อเรียกลายผ้าจกไท-ยวนเมืองแพร่ ไม่ได้มีชื่อเรียกตายตัว จะแตกต่างกันไปตามแต่บุคคลหรือกลุ่มใดจะกำหนดขึ้นมา บางลายก็เป็นลายที่ทอสืบทอดกันมาแต่โบราณ
ลวดลายที่นำเสนอนี้เป็นเพียงส่วนหนึ่งของลวดลายที่มีการทอกันในกลุ่มไท-ยวน เมืองแพร่ ซึ่งมีทั้งหลายที่เป็นลวดลายที่ทอสืบทอดกันมาแต่โบราณ บางลายก็เป็นการประดิษฐ์คิดค้นขึ้นมาใหม่
ลวดลายจกของไท-ยวน เมืองแพร่ สามารถแยกได้เป็น 2 กลุ่มใหญ่ๆ คือ ลายหลัก และลายประกอบ
1. ลายหลัก
เป็นลายที่ใช้ทอเป็นหลักหรือเป็นลายสำคัญของผ้าจกแต่ละผืน ลายหลักในผ้าจกไท-ยวน เมืองแพร่ มีดังนี้
*ลา
ยดอกเซีย *ลายกาบ
ลายกาบดอกแก้ว *ลายโก้งเก้ง
*ลายโก้งเก้งซ้อนเซีย ลายโก้งเก้งซ้อนนกคู่
ลายหักนกคู่ ลายหักหงส์คู่
ลายขอไล่ ลายขอผักกูด
ลายขอหัก ลายกาบซ้อนหัก
ลายสำเภาลอยน้ำ ลายโคมและช่อน้อยตุงชัย
ลายหม่าขนัด ลายจัดแปดกีบ
ลายหัวใจ ลายข้าวพันก้อน
ลายขามดแดง *คือลายที่ซ้ำกับผ้่าจกไท-ยวน ราชบุรี
2 . ลายประกอบ
เป็นลายที่ใช้ทอเสริมเข้าไปประกอบให้ลายหลักในผ้าจกแต่ละผืนมีความสมบูรณ์ ผ้าจกแต่ละผืนอาจจะมีลายประกอบอยู่หลายลายก็ได้ ไม่มีข้อกำหนดตายตัว แล้วแต่ผู้ทอจะเห็นสวยงาม
ลายประกอบที่พบในผ้าจกไท-ยวน เมืองแพร่ มีดังนี้
ลายดอกตะล่อม ลายดอกตะล่อมเครือ
ลายขอ ลายขอเหลียว
ลายขอประแจ ลายรางน้ำคุ
ลายผักกูด ลายผักแว่น
ลายสะเปา ลายมะลิเลื้อย
ลายหงส์คู่ ลายนกคู่กินน้ำฮ่วมต้น
ลายงูห้อยซ้าว ลายกาบหมาก
ลายนกเข้าโฮง ลายขอดาว
ลายขอนกเรียง ลายขากำปุ้ง(ขาแมงมุม)
ลักษณะลวดลายผ้าจกไท-ยวน เมืองแพร่
1. ลายแมงโบ้งเลน
เป็นชื่อลายที่เรียกอีกอย่างหนึ่งว่าลายโก้งเก้งซ้อนนกคู่ เป็นลายหลัก ลายโก้งเก้งจะเป็นรูปลายหยักและมีนกอยู่ 2 ตัวแทรกอยู่ในลายนี้ด้วย ลายแมงโบ้งเลนนี้ผู้เฒ่าผู้แก่บางคนก็เล่าขานว่าเป็นลวดลายที่ติดหัวฟืมจากนางเงือกที่นำเอาฟืมมาคืน ตามตำนานเงือกทอผ้า
2. ลายขามดแดง
เป็นลายเก่าแก่ลายหนึ่งของจกไท-ยวน ใช้เรียกตามลักษณะของลายที่เหมือนมดแดงมีขาออกมา ส่วนมากใช้เป็นลายประกอบในการทอผ้าจก
3. ลายโคมและช่อน้อยตุงชัย
ลายโคมนี้เป็นลายเก่าแก่แต่โบราณ มีรูปร่างเหมือนโคมที่ใช้จุดลอยในพิธีต่างๆ ของ ล้านนาเป็นลวดลายที่แกะมาจากสิ่งของ นอกเหนือจากลวดลายที่เลียนแบบลักษณะของสัตว์ และต้นไม้ ลายโคมนี้จะเป็นโคมพร้อมเสาตรงกลางของตัวโคม และมีช่อตุงประกอบด้วย
4. ลายคนบนหลังม้า
เป็นลายประกอบลายหนึ่งที่เลียนแบบลักษณะของสัตว์และพฤติกรรมของคน ส่วนมากลายม้าจะใช้เป็นลายสำหรับทอผ้าเทปหรือผ้าห่มมากกว่านำมาทอบนผ้าซิ่นตีนจกนอกจากลายม้าแล้วยังมีลายหงส์ ลายช้าง ซึ่งเป็นสัตว์ชั้นสูงที่ใช้เป็นลายทอผ้าเทป
5. ลายขอไล่
เป็นลวดลายเก่าแต่โบราณ ลักษณะเป็นลายขอสี่อันอยู่ภายในกรอบสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด
6. ลายผักแว่น
เป็นลายเก่าที่เลียนแบบลักษณะของดอกไม้ มีแปดกลีบ
7. ลายหงส์คู่
มีรูปลักษณ์คล้ายนกที่พบเห็นในผ้าจกเมืองแพร่ทั่วไป แต่ตัวหงส์นี้จะแตกต่างจากนก คือในส่วนหัวจะมีช่อขึ้นไป และส่วนหางหงส์จะตวัดเข้ามา ในขณะที่ลายนก ส่วนหัวและหางจะเรียบ
8. ลายกาบหมาก
ลักษณะลายจะเลียนแบบลักษณะของกาบต้นหมาก เป็นลายเก่าแต่โบราณ
9. ลายนกคู่กินน้ำฮ่วมต้น
เป็นลายเก่าแก่ที่เลียนแบบธรรมชาติของนกที่กินน้ำจากน้ำเต้า
10. ลายสำเภาลอยน้ำ
เป็นลายเก่าแก่ที่เสมือนเรือสำเภาลอยอยู่ในน้ำ โดยในลายนี้ ส่วนที่อยู่ด้านบนเป็นเรือที่ลอยอยู่ในน้ำ ด้านล่างจะเป็นเงาของสำเภาที่สะท้อนออกมา
11. ลายหางสะเปา
จะเป็นลายที่ปรากฏในเชิงผ้าตีนจกแบบทุกผืนของผ้าจก ไท-ยวน เมืองแพร่ ลักษณะเหมือนหางที่เป็นเส้นลงมา
12. ลายขากำปุ้ง (ขาแมงมุม )
ตัวลายจะเลียนแบบลักษณะของขาแมงมุมที่กางขาออกมา เป็นลายที่เลียนแบบลักษณะพฤติกรรมของสัตว์ตามธรรมชาติ
13. ลายดอกสัก (ลายสร้อยกาบหมาก)
ลายนี้เป็นลายเก่าที่มีมาแต่โบราณ จะมีความแตกต่างจากผ้าจกไท-ยวน โดยทั่วๆ ไป ซึ่งจะมีพื้นของลายเป็นสีเดียวกันตลอด แต่ในลายนี้จะมีพื้นเป็น 2 สี คือ ดำกับแดง ซึ่งกรรมวิธีในการทอจะยุ่งยากกว่าจกทั่วไป กล่าวคือ บนเส้นพุ้งจะมีกระสวยบรรจุด้ายสีดำอยู่ 1 กระสวย ส่วนอีกหนึ่งกระสวยจะเป็นสีแดง เมื่อจกดอกแล้วจะกระทบให้แน่นด้วยเส้นพุ่ง จะพุ่งกระสวยสีดำมาครึ่งหนึ่งและเกี่ยวกับกระสวยสีแดง แล้วจึงพุ่งกลับ แทนที่จะพุ่งกระสวยสีดำยาวตลอด ซึ่งกรรมวิธีการทอผ้าจกบนพื้น 2 สีนี้นิยมทอในกลุ่มของผ้าจกแม่แจ่ม
ต้นฉบับ :
http://www.thaitextilemuseum.com/HOME/jok/jok1/jok1.html
http://www.thaitextilemuseum.com/HOME/jok/jok1/jok2/jok2.html
http://www.thaitextilemuseum.com/HOME/jok/jok1/jok2/jok3/jok3.html