เครื่องมือของใช้ล้านนา - จั่นใย

จั่นใย

จั่นใย เป็นเครื่องมือสำหรับดักปลาตัวใหญ่ ๆ ในน้ำจืด เช่น ปลาค้าว ปลาสวาย ปลาเทโพ ปลากรด ปลากะโห้ เป็นต้น

จั่นใย สานด้วยตอกผิวไม้ไผ่เหลาเส้นหนายาว ๆ สานเป็นรูปทรงกระบอกก้นกระสอบลึก ปากจั่นใยกว้างประมาณเกือบ ๑ เมตร จั่นใยทำจากไม้ไผ่ยาวประมาณ ๓ เมตร ผ่าเป็นซี่ประมาณ ๒๐ ซี่ ใช้ตอกผิวไม้สานจากก้นมาถึงปากการสานเป็นลายขัดห่าง ๆ กัน ๓ - ๕ เซนติเมตร ส่วนปลายปากจั่นใช้ซีกไม้ไผ่มัดด้วยหวายประกบทำเป็นขอบ ปากจั่นใยจะทำประตูไม้ไผ่ปิดเปิดได้ ที่ประตูจะใช้ไม่ไผ่ลำยาว ๆ สูงท่วมหัวคน ๒ ท่อน เพื่อทำเป็นหลักยึดคาน และใช้เส้นหวายพาดคานแล้วนำปลายเส้นหวายไปมัดกับปิ่น ซึ่งทำเป็นเดือยขัดกับไม้ขวางอีกท่อนหนึ่ง ภายในจั่นใย มีเส้นหวายมัดขวางอยู่ตรงกลาง ๔ - ๕ เส้น เรียกว่า สายใย เส้นหวายดังกล่าวจะยึดกับไม้ขวางที่นำมาขัดเดือยกับปิ่น เวลาปลาตัวใหญ่ ๆ เข้าไปในจั่นใย ปลาจะว่ายไปชนหวาย ๔ - ๕ เส้น เส้นที่เป็นสายใยนั้น ไม้ขวางขัดกับปิ่นจะหลุดออกจากกัน ประตูจั่นที่เปิดล่อปลาจะปิดอย่างรวดเร็ว การที่จะให้ประตูปิดอย่างเร็วนี้ ต้องใช้ก้อนหินถ่วงไว้ด้านบนประตูปากจั่นใย ไม้ไผ่ที่เป็นลำ ๆ ๒ ท่อนด้านปากประตูจะผูกเกราะติดไว้เวลาปลาติดอยู่ในจั่น ปลาจะดิ้นและเขย่าเกราะให้ดังขึ้นด้วยจึงเป็นสัญญาณทำให้รู้ว่าปลาติดจั่นใย แล้ว

วิธีใช้ จะนำจั่นใยไปดักในแม่น้ำลำคลอง ให้ปากประตูหันไปตามทิศทางที่แม่น้ำไหล ดักจั่นใยในบริเวณน้ำลึกระดับปริมาณแค่สะเอว หรือแค่คอคนเท่านั้น มักจะดักริมฝั่ง ในฤดูที่มีน้ำไหลแรงเพราะปลาจะว่ายเลาะริมตลิ่ง ใช้ใบไม้ กิ่งไม้ ปักเป็นแนวเรียกว่า หูช้าง ให้ปลาว่ายเข้าไปในช่องทางที่ดักจั่นใยไว้ ภายในจั่นไม่ใช้เหยื่อล่อใด ๆ จั่นใยในทุกวันนี้ไม่ค่อยจะมีใช้กันอีกแล้ว เพราะปลาตัวใหญ่ ๆ ลดน้อยไปทุกขณะ อีกทั้งชาวบ้านจะใช้อวนลาก และใช้เครื่องมือชนิดอื่น ๆ จับปลา เช่น ไฟฟ้าช๊อตหรือระเบิดขว้าง เป็นต้น

ผู้ให้ข้อมูล

๑ . วอน พลน้อย , นาย อายุ ๗๐ ปี บ้านเลขที่ ๑๐๖ หมู่ ๑๑ ต . น้ำชุน อ . หล่มสัก จ . เพชรบูรณ์

๒ . วิจารณ์ศุภกิจ , พระครู อายุ ๖๕ ปี วัดทองวราราม ต . วังทอง อ . วังทอง จ . พิษณุโลก

๓ . สมบูรณ์ พูลสิงห์ , นาย อายุ ๘๐ ปี บ้านเลขที่ ๑๑๒ หมู่ ๑๑ ต . น้ำชุน อ . หล่มสัก จ . เพชรบูรณ์

๔ . สุวรรณ เพ็งน้อย , นาย อายุ ๗๖ ปี บ้านเลขที่ ๑๓ / ๑๘ ต . หนองพระ อ . วังทอง จ . พิษณุโลก

๕ . เสริม จันทร์สายทอง , นาย อายุ ๖๕ ปี บ้านเลขที่ ๑๔ / ๔๖ ศูนย์สร้างทางตาก อ . เมือง จ . ตาก